SAFARI MAGAZINE | GUJARATI EDITION

Current issue

અંક નં. ૩૪૨ | ફેબ્રુઆરી, ૨૦૨૩

Cover story

શિકારી પક્ષીઓમાં શિરોમણિ : ભેરી બાજ, જેની રચનાથી માંડી રીતભાત સુધી બધું જ 'માનો યા ન માનો' છે

પક્ષીસમુદાયમાં અમુક સભ્યોના ચોક્કસ ઘાટઘૂટ તેમને ગગનવિહારી બનાવવા માટે જ ઘડાયા છે. આલ્બાટ્રોસ, કાનકડિયાં, ફ્રિગેટ બર્ડ, અબાબીલ, ગરુડ વગેરે આવાં વિશિષ્ટ શારીરિક રચનાવાળાં પક્ષીઓની રજવાડી બિરાદરીમાં પ્રમુખસ્થાન લેવા માટે સર્વગુણસંપન્ન પક્ષી હોય તો એ ભેરી બાજ સિવાય બીજું નહિ. આ નભસમ્રાટને વર્ણવવામાં શ્રેષ્ઠતાવાચક / superlative ગુજરાતી શબ્દોના ભંડારનું તળિયું આવી જાય તેમ છે.

સૌરાષ્ટ્ર, ગુજરાત અને કચ્છ સહિત લગભગ સમગ્ર ભારતમાં જોવા મળતું ભેરી બાજ / Peregrine Falcon ઋતુપ્રવાસી છે. મધ્ય એશિયા તથા ઉત્તર સાઇબિરિયાથી દશેરાની આસપાસ (સાધારણ રીતે ઓક્ટોબરના પ્રથમ સપ્તાહમાં) ભારત આવે છે. પહેલું આગમન પુખ્ત વયનાં બાજનું થાય અને સાત-આઠ દિવસ પછી બચ્ચાં આવે છે. કોઇ વાર સાથે પ્રવાસ ખેડે છે. પાંચ-છ મહિના સુધી રોકાણ કર્યા બાદ માર્ચના અંતે કે પછી એપ્રિલની શરૂઆતે પ્રજનન ઋતુ બેસતાં ઉત્તરોના અક્ષાંશોએ પાછાં જાય છે.

બાજનું Falconidae નામે ઓળખાતું કુળ બહુ મોટું છે. આશરે ૪૦ સ્પિસિસનાં બાજનો તેમાં સમાવેશ થાય છે. આમાંનાં પંદરેક આપણે ત્યાં જોવા મળે છે, પરંતુ સ્થાયી અધિવાસીઓ ત્રણેક કરતાં વધારે નથી.

More interesting articles

જોશીમઠ : એક નહિ, અનેક

વૃક્ષોનાં મૂળિયાં જમીનમાં તથા જમીન પર તેમનું જાળું પાથરી માટીને પકડી રાખે. પર્વતના ઢોળાવ પર તો વૃક્ષો હોવાં અનિવાર્ય છે, નહિતર ભૂસ્ખલનની સંભાવના વધી જવા પામે. ઉલ્લેખનીય વાત છે કે ઉત્તરાખંડનો ચમોલી જિલ્લો ભૂસ્ખલનને પાત્ર હોવાની પ્રથમ ચેતવણી એડવિન થોમસ એટકિન્સન નામના બ્રિટિશ અમલદારે ૧૮૮૬માં ઉચ્ચારી હતી. આ વોર્નિંગ તેણે ગોહના સરોવરની હોનારતના આઠ વર્ષ પહેલાં આપી, જે તેની દૂરંદેશીનું સબળ પ્રમાણ હતી. એટકિન્સને ૧૮૮૬ના The Himalayan Gazetteer માં એ પણ લખ્યું કે જોશીમઠ ગામ ભૂતકાળમાં જે ભૂસ્ખલન થયું તેના ખડકો, માટી અને કાંકરા-પથરા પર વસાવવામાં આવી રહ્યું હતું અને તે મોટી ભૂલ હતી.

પ્રાણીજગતના પ્રમાદી પરિશ્રમીઓ

પ્રકૃતિવિજ્ઞાનમાં બે શબ્દો Natural Selection શિલાલેખ બની ચૂક્યા છે. ચાર્લ્સ ડાર્વિને ૧૮પ૯માં પ્રગટ કરેલા પુસ્તકના શીર્ષકમાં તેમને ચમકાવ્યા ત્યારે તેને કદાચ અંદાજ નહોતો કે સજીવો પોતાના સર્વાઇવલ માટે સંજોગોને અનુલક્ષી કેટલી હદે અનુકૂલન સાધે છે.

નિષ્ક્રિય દેખાતાં કેટલાંક પ્રાણીપંખીઓ ભલે શારીરિક હલનચલન ન કરતાં હોય, પરંતુ તેમનાં ભીતરી અંગો પરિશ્રમિક હદે કાર્યરત્ રહે છે. અત્યંત સક્રિય હોય છે. સક્રિય રહી શકે એટલા માટે જ તેમણે ‘સ્થિરાસન’ કર્યું હોય છે.

ગ્રીન હાઇડ્રોજન

ઇજનેરોએ પહેલી હાઇડ્રોજન કાર ૧૯૦૭માં દોડતી કરી, પણ ટેકનિકલ કારણોસર વાત આગળ ન વધી. કારણોનાં નિરાકરણો લાવવાના પ્રયાસો કરાયા નહિ, કેમ કે પેટ્રોલિયમ વધુ ને વધુ સુલભ બનતું રહ્યું. ૧૯૭૩માં ઓપેક દેશોએ અચાનક કરેલો પેટ્રોલિયમના ભાવવધારો હાઇડ્રોજનને પાછો ચર્ચાના ટેબલ પર લાવ્યો, પણ ભાવવધારો વાહનચાલકોના તેમજ અન્ય વપરાશકારોના કોઠે પડી જતાં વાર ન લાગી. ‘ગ્રીન’ શબ્દ તો અંગ્રેજી ડિકશનેરિમાં જ પુરાયેલો રહ્યો. આજે વિકલ્પરૂપી બળતણ તરીકે માત્ર હાઇડ્રોજન નહિ, પરંતુ તેેના વિશેષણ તરીકે ગ્રીન શબ્દ પણ ચોમેર ગૂંજતા હોવા પાછળ કપરી મજબૂરી કારણભૂત છે.

Notice

Due to Adobe Flash being discontinued and other technology upgrades it is no longer possible for us to provide your favorite Safari Magazine on web/desktop. In order to provide more convenience and reading pleasure we have moved the content to native mobile apps.

If you are a digital subscriber then download the mobile app and enjoy reading in the HP MobiLib Digital Pocket Library app from Harshal Publications.